भारताच्या इतिहास आणि संस्कृतीत महाराष्ट्राचे स्थान अत्यंत महत्वपूर्ण आहे. भारतीय संस्कृतीचा जडणघडनित महाराष्ट्रने भर घातली आहे. जगप्रसिद्ध असलेली अजिंठा लेणी, भाजे, काले, जुन्नर व वेरूळ लेणी, बिबीका मकबरा देवगिरी किल्ला व गुरुद्वारा ही ऐतिहासिक स्थळे महाराष्ट्रातच आहेत. मराठी आणि मुस्लिम राजवटीच्या काळात महाराष्ट्र चा विकास झाला. इ.स. १८१८ मध्ये पेशवाईचा शेवट झाला व महाराष्ट्रावर ब्रिटिश ईस्ट इंडिया सत्ता स्थापन झाली. इ.स. १८५८ मध्ये कंपनीची सत्ता संपुष्टात आली व त्याठिकाणी ब्रिटिश संसदेची सत्ता झाली. ब्रिटिशांच्या सत्तेमुळे महाराष्ट्रात सामाजिक, राजकीय, आर्थिक, धार्मिक व प्रशासकीय क्षेत्रात बदल घडून आले. ब्रिटिशांच्या विचारानी भारावलेल्या अनेक समाज व धर्मसुधारकांनी समाज आणि धर्म सुधारणा करण्याचे कार्य हाती घेतले. यामध्ये जगन्नाथ सेठ, बाळशास्त्री जांभेकर, लोकहितवादी, भाऊ लाड, महात्मा जोतिराव फुले , महादेव रानडे, गोपाळ आगरकर, विठ्ठल शिंदे, महर्षी धों. के. कर्वे व राजर्षी शाहू महाराज यांचा समावेश होतो. सुरूवातीला रामोशी, भिल्ल, कोळी यांनी इंग्रजाना विरोध केला. यानंतर इ.स. १८८५ मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसची स्थापना झाली.
काँग्रेसने सुरुवातीस सरकारला सहकार्य केले; परंतु नंतर मात्र काँग्रेसनेच स्वातंत्र्यसंग्रामाचे नेतृत्व केले. या शिवाय महाराष्ट्रात क्रांतिकारी चळवळही चालू होती. इ.स. १९४७ मध्ये भारत देश स्वतंत्र झाला.
महाराष्ट्रात ब्राम्नोतर, दलित, शेतकरी व कामगार चळवळीही झाल्या.राजर्षी शाहू महाराज, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, भास्करराव जाधव, बाबूराव जेधे, केशवराव जेधे, दिनकरराव जवळकर व नारायण लोखंडे यांनी या चळवळीचे नेतृत्व केले. हैदराबाद स्वातंत्र्यसंग्राम आणि संयुक्त महाराष्ट्र चळवळसुद्धा महाराष्ट्राच्या इतिहासात उल्लेखनीय ठरते. प्रस्तुत ग्रंथात महाराष्ट्राचा सर्वांगीण इतिहास देण्याचा प्रयत्न केला आहे.
No comments:
Post a Comment